SIT begins probe into Vantara: ગુજરાતના જામનગર ખાતે અનંત અંબાણી દ્વારા સ્થાપિત વનતારા (Vantara) 2024માં શરૂઆતથી જ ચર્ચાનો વિષય રહ્યો છે. શરૂઆતમાં લુપ્તપ્રાય પ્રાણીઓના સંરક્ષણ અને પુનર્વસન માટે બનાવવામાં આવેલા આ કેન્દ્રે તાજેતરમાં એવો દાવો કર્યો કે અહીં પ્રાણીઓની સંખ્યા માત્ર 4,600થી વધીને 75,000 સુધી પહોંચી ગઈ છે. આ આંકડો માત્ર આશ્ચર્યજનક જ નથી પણ વન્યજીવન નિષ્ણાતો અને નીતિ નિર્માતાઓ વચ્ચે ગંભીર ચર્ચાનું કારણ બન્યો છે.
પ્રાણીઓની ઝડપી વૃદ્ધિ પર પ્રશ્નો
કહેવાય છે કે 3,000 એકરથી વધુ વિસ્તારમાં ફેલાયેલા વનતારામાં હાથી, સિંહ, ચિત્તા તથા અનેક લુપ્તપ્રાય પ્રજાતિઓની સંભાળ લેવામાં આવે છે. પરંતુ ટૂંકા ગાળામાં પ્રાણીઓની સંખ્યા લાખો સુધી પહોંચી જવાને કારણે પ્રશ્નો ઊભા થયા છે.
- શું આટલા બધા પ્રાણીઓ ભારતના જંગલોમાંથી લાવવામાં આવ્યા છે?
- કે આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ખરીદી કે હસ્તાંતરણ દ્વારા આવ્યા છે?
- અને શું આટલી મોટી સંખ્યાના પ્રાણીઓ માટે પૂરતું ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર છે?
પત્રકારનો સંદેહ
RELIANCE's VANTARA
— Muralidharan Gopal (@muralitwit) September 3, 2025
Its Animal Count Rockets from 4,600 to 75,000!
Gorillas in Jamnagar!?
Rajshekhar is Asking the Questions No One Dares.
(Clip: News Minute & News Laundry) pic.twitter.com/rCK9IDZWQA
દક્ષિણ સેન્ટ્રલ પોડકાસ્ટમાં પત્રકાર એમ. રાજશેખરે આ મુદ્દે ગંભીર સવાલો ઊભા કર્યા. ખાસ કરીને તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો કે અહીં માઉન્ટેન ગોરિલા જેવી લુપ્તપ્રાય પ્રજાતિઓ રાખવાનો પ્રયાસ થઈ રહ્યો છે. આ ગોરિલા આફ્રિકાના વિરુંગા પર્વતોમાં જોવા મળે છે અને વિશ્વમાં તેમની વસ્તી માત્ર લગભગ 1,000 છે.
જો વનતારામાં આવા પ્રાણીઓ રાખવામાં આવી રહ્યા હોય, તો એ વૈજ્ઞાનિક તથા નૈતિક દૃષ્ટિએ ખૂબ જ પડકારજનક છે. ભારતનું વાતાવરણ અને આફ્રિકાના પર્વતોની પરિસ્થિતિ વચ્ચે મોટો તફાવત છે, જેના કારણે આવા પ્રાણીઓનું જીવંત રહેવું મુશ્કેલ બની શકે છે.
વનતારાનું સત્તાવાર ધ્યેય
વનતારાના સત્તાવાર દાવા મુજબ કેન્દ્રના હેતુઓ છે:
- એક્સ-સિટુ સંરક્ષણ (Ex-situ conservation) દ્વારા લુપ્તપ્રાય પ્રજાતિઓના જીનપૂલને સાચવવું.
- બચાવ અને પુનર્વસન.
- શિક્ષણ, જાગૃતિ અને વૈજ્ઞાનિક સંશોધન.
- પ્રાણીઓ માટે સુરક્ષિત વાતાવરણ અને આધુનિક પશુ-વૈદ્યકિય સેવા.
પરંતુ સવાલ એ છે કે શું વનતારાની કામગીરી ભારતના વન્યજીવન સંરક્ષણ કાયદા, 1972 તથા CITES (આંતરરાષ્ટ્રીય વન્યજીવન કરાર) સાથે સુસંગત છે કે નહીં?
સુપ્રીમ કોર્ટનો SIT તપાસનો આદેશ
તાજેતરમાં 25 ઓગસ્ટ, 2025ના રોજ સુપ્રીમ કોર્ટે વનતારા અંગે તપાસના આદેશ આપ્યા. ન્યાયમૂર્તિ પંકજ મિથલ અને ન્યાયમૂર્તિ પ્રસન્ના બી. વરાળેની ખંડપીઠે બે જાહેર હિતની અરજીઓ પર સુનાવણી કરતા વિશેષ તપાસ ટીમ (SIT) રચવા કહ્યું.
આ અરજીઓમાં આક્ષેપ કરવામાં આવ્યા હતા કે:
- પ્રાણીઓનું ગેરકાયદેસર હસ્તાંતરણ થયું છે.
- હાથીઓને ગેરકાયદેસર રીતે કેદ કરવામાં આવ્યા છે.
- નાણાકીય અનિયમિતતાઓ થઈ છે.
આ નિર્ણય બાદ “SIT begins probe into Vantara” દેશભરમાં ચર્ચાનો મુખ્ય વિષય બન્યો છે.
વનતારાની મુખ્ય વિગતો
| મુદ્દો | વિગત |
|---|---|
| સ્થાન | જામનગર, ગુજરાત |
| ઉદ્ઘાટન વર્ષ | 2024 |
| સ્થાપક | અનંત અંબાણી |
| વિસ્તાર | 3,000+ એકર |
| પ્રાણીઓની સંખ્યા (દાવો) | 4,600થી વધીને 75,000 |
| મુખ્ય હેતુ | સંરક્ષણ, પુનર્વસન, શિક્ષણ, સંશોધન, જાગૃતિ |
| વર્તમાન સ્થિતિ | સુપ્રીમ કોર્ટના SIT તપાસ હેઠળ |
સંરક્ષણ કે પ્રતિષ્ઠા પ્રોજેક્ટ?
વનતારા વિશ્વના સૌથી મોટા વન્યજીવન કેન્દ્રોમાંનું એક બની શકે છે. છતાં પણ નિષ્ણાતો માને છે કે સાચું સંરક્ષણ ઇન-સિટુ (In-situ) છે – એટલે કે પ્રાણીઓને તેમના કુદરતી નિવાસસ્થાનમાં જ સુરક્ષિત રાખવું. એટલી મોટી સંખ્યામાં પ્રાણીઓને કેદમાં રાખવું પર્યાવરણીય તથા નૈતિક રીતે યોગ્ય છે કે નહીં તે પ્રશ્નો ઊભા થયા છે.
રાજકીય અને સામાજિક અસર
વનતારા મુદ્દો હવે રાજકીય ચર્ચાનો પણ ભાગ બની ગયો છે. સુપ્રીમ કોર્ટની તપાસ સાથે, આ પ્રોજેક્ટ માત્ર પર્યાવરણ નહીં પણ શાસન અને પારદર્શિતાના પ્રશ્નો સાથે પણ જોડાઈ ગયો છે.
આ તપાસના પરિણામો નક્કી કરશે કે વનતારા ખરેખર સંરક્ષણમાં માઇલસ્ટોન સાબિત થશે કે માત્ર પ્રતિષ્ઠા આધારિત પ્રોજેક્ટ સાબિત થશે.
આ પણ વાંચો: सुप्रीम कोर्ट ने वनतारा वाइल्डलाइफ सेंटर की जांच के लिए SIT बनाई
નિષ્કર્ષ
વનતારા માં પ્રાણીઓની સંખ્યાનો દાવો ખરેખર સાચો હોય તો તે વિશ્વના સૌથી મોટા કેન્દ્રોમાંનું એક બની શકે છે. પરંતુ કાનૂની, નૈતિક અને પર્યાવરણીય પ્રશ્નો હજુ અનઉકેલ છે.
હાલ માટે એટલું ચોક્કસ છે કે SIT begins probe into Vantara હેડલાઇન આગામી સમયમાં પણ સમાચાર જગતમાં છવાયેલો રહેશે, જ્યાં સંરક્ષણ, કાયદા અને નીતિ નિર્માણ અંગે નવા તારણો સામે આવશે.