જામનગર, ગુજરાત – 4 સપ્ટેમ્બર, 2025
ભારતના સુપ્રીમ કોર્ટએ વંતારા વાઇલ્ડલાઇફ સેન્ટર વિશે વધતી ચિંતા અને આરોપોને ધ્યાનમાં રાખીને વિશેષ પગલું ભર્યું છે. અદાલતે એક સ્પેશિયલ ઇન્વેસ્ટિગેશન ટીમ (SIT) ની રચના કરી છે, જે આજથી ત્રણ દિવસ માટે જામનગર સ્થિત વંતારા સેન્ટરની મુલાકાત લેશે.
આ SIT team to visit Vantara નું નેતૃત્વ પૂર્વ સુપ્રીમ કોર્ટના ન્યાયમૂર્તિ જસ્ટિસ જે. ચેલમેશ્વર કરશે. સમિતિનું મુખ્ય ધ્યેય વંતારા સેન્ટરના નાણાકીય વ્યવહાર, પ્રાણી કલ્યાણ અને કાયદાકીય પાલન અંગેની ફરિયાદોની તપાસ કરવાનું છે.
SIT ની રચના અને સભ્યો
સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા 25 ઓગસ્ટ, 2025ના રોજ આ સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી. આ સમિતિમાં વિવિધ ક્ષેત્રોના નિષ્ણાતોને સામેલ કરવામાં આવ્યા છે જેથી તપાસ સર્વગ્રાહી થઈ શકે.
સભ્યોમાં સામેલ છે:
- જસ્ટિસ જે. ચેલમેશ્વર – પૂર્વ ન્યાયમૂર્તિ, સુપ્રીમ કોર્ટ
- જસ્ટિસ ચૌહાણ – પૂર્વ મુખ્ય ન્યાયાધીશ, ઉત્તરાખંડ અને તેલંગાણા હાઈકોર્ટ
- હેમંત નાગરાલે, IPS – પૂર્વ મુંબઈ પોલીસ કમિશનર
- અનિશ ગુપ્તા, IRS – એડિશનલ કમિશનર ઓફ કસ્ટમ્સ
SIT કઈ બાબતોની તપાસ કરશે?
આ સમિતિને અનેક મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ પર અહેવાલ તૈયાર કરવાનો હુકમ મળ્યો છે. જેમાં મુખ્ય છે:
- નાણાકીય ગેરરીતિઓ અને મની લોન્ડરિંગના આરોપો (જ્યાં ED, SFIO જેવી એજન્સીઓ પણ જોડાઈ શકે છે).
- પ્રાણીઓની ખરીદી-વેચાણ, ખાસ કરીને હાથીઓને ભારત અને વિદેશથી લાવવાની પ્રક્રિયા.
- વાઇલ્ડલાઇફ પ્રોટેક્શન એક્ટ, 1972નું પાલન થાય છે કે નહીં તેની તપાસ.
- CITES નિયમો મુજબ લુપ્તપ્રાય પ્રજાતિઓના આયાત-નિકાસનું પાલન.
- વેટરનરી અને પ્રાણી કલ્યાણ ધોરણો, સારવાર સુવિધાઓ અને મૃત્યુદર.
- જામનગરનું વાતાવરણ અને ઉદ્યોગ વિસ્તારનું સ્થાન પ્રાણીઓ માટે યોગ્ય છે કે નહીં.
- ખાનગી સંગ્રહ અને બાયોડાયવર્સિટીનો દુરુપયોગ સંબંધિત ફરિયાદો.
- જળસ્રોતો અને કાર્બન ક્રેડિટ્સનો દુરુપયોગ.
- અવૈધ વન્યજીવ વેપાર અને સ્મગલિંગના આરોપો.
- તથા અન્ય કોઈપણ સંબંધિત મુદ્દાઓ જે આરોપો સાથે જોડાયેલા છે.
વંતારા સેન્ટર વિશે
અનંત અંબાણી દ્વારા શરૂ કરાયેલ વંતારા રિલાયન્સ ફાઉન્ડેશનનો પ્રોજેક્ટ છે. તેને એશિયાના સૌથી મોટા વન્યજીવ બચાવ અને પુનર્વસન કેન્દ્રોમાં ગણવામાં આવે છે.
અહીં હાથી, સિંહ, વાઘ તેમજ અન્ય પ્રજાતિઓને સંભાળવામાં આવે છે. વંતારા પોતાને પ્રાણીઓ માટે આધુનિક સારવાર, બચાવ કામગીરી અને સંરક્ષણ માટેનું અનોખું કેન્દ્ર ગણાવે છે.
પરંતુ વિવેચકો માને છે કે આટલા મોટા ખાનગી પ્રોજેક્ટ્સમાં સાચા સંરક્ષણ અને ખાનગી સંગ્રહ વચ્ચેની રેખા ધૂંધળી થઈ શકે છે.
મહાદેવી હાથી વિવાદ
વંતારા સામેનો મોટો વિવાદ 30 વર્ષીય હાથી ‘મહાદેવી’ ને લગતો છે. તેને કોલ્હાપુર (મહારાષ્ટ્ર)ના જૈન મંદિરથી જામનગરના રાધે કૃષ્ણ એલિફન્ટ વેલફેર ટ્રસ્ટમાં ખસેડવામાં આવ્યો હતો, જે વંતારા સાથે સંકળાયેલ છે.
હાઈ-પાવર કમિટીએ પ્રાણી કલ્યાણને ધ્યાનમાં રાખીને સ્થળાંતરની ભલામણ કરી હતી. પરંતુ મંદિર ટ્રસ્ટે ધાર્મિક પરંપરાનો હવાલો આપીને તેનો વિરોધ કર્યો હતો.
કેસ બૉમ્બે હાઈકોર્ટમાં પહોંચ્યો જ્યાં જુલાઈ 2024માં અદાલતે સ્થળાંતરને મંજૂરી આપી. બાદમાં સુપ્રીમ કોર્ટએ પણ અપીલ ફગાવી દીધી, જેથી મહાદેવીનું સ્થળાંતર કાનૂની રીતે સ્વીકારાયું.
આ તપાસ કેમ મહત્વપૂર્ણ છે?
આ SIT team to visit Vantara માત્ર એક કેન્દ્રની વાત નથી, પરંતુ સમગ્ર દેશમાં ખાનગી સંરક્ષણ પ્રોજેક્ટ્સ માટે જવાબદારી અને પારદર્શકતાના નવા ધોરણો નક્કી કરશે.
- કાયદો અને નીતિ: વાઇલ્ડલાઇફ કાયદા ખાનગી સંસ્થાઓ પર કેવી રીતે લાગુ પડે છે.
- નૈતિકતા: પ્રાણીઓની ખરીદી અને સંભાળ પારદર્શક છે કે નહીં.
- કોર્પોરેટ જવાબદારી: રિલાયન્સ ફાઉન્ડેશન જેવા મોટા ગ્રુપ્સ પ્રકૃતિ સાથે કેવી રીતે વ્યવહાર કરે છે.
- આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રતિષ્ઠા: ભારત CITES જેવા કરારોનો હિસ્સો છે, જેથી આ તપાસ વૈશ્વિક સ્તરે પણ મહત્વ ધરાવે છે.
નિષ્ણાતો અને જનતા વચ્ચે ચર્ચા
- સમર્થકો માને છે કે વંતારા પ્રાણીઓ માટે આધુનિક સુવિધા ધરાવતું અનોખું કેન્દ્ર છે, જે સરકારનો ભાર ઓછો કરે છે.
- વિવેચકો કહે છે કે જો યોગ્ય દેખરેખ ન હોય તો આ પ્રકારની સંસ્થાઓ ખાનગી શોખીન સંગ્રહ બની શકે છે.
- કાનૂની નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે આ તપાસથી ભારતના વન્યજીવ સંરક્ષણ ક્ષેત્રે ઇતિહાસ રચાશે.
આગળ શું?
SITની ત્રણ દિવસીય મુલાકાત બાદ, સમિતિ પોતાના નિષ્કર્ષોનો અહેવાલ સુપ્રીમ કોર્ટમાં રજૂ કરશે. તેના આધારે અદાલત આદેશ આપી શકે છે:
- વંતારા માટે સુધારાત્મક પગલાં
- ખાનગી સેન્ટરો માટે કડક નિયમો
- પ્રાણી કલ્યાણ અને બાયોડાયવર્સિટી માટે નવી નીતિઓ
- જો કાયદા ભંગ થયા હોય તો કાનૂની કાર્યવાહી
આ પણ વાંચો: 8મું પગાર પંચ : કેન્દ્ર સરકારના કર્મચારીઓ અને પેન્શનરો માટે મોટી ખુશખબર
નિષ્કર્ષ
આ SIT team to visit Vantara ભારતના વન્યજીવ સંરક્ષણ માટે એક મોટો વળાંક છે. તપાસના પરિણામો નક્કી કરશે કે વંતારા ભવિષ્યમાં વિશ્વસ્તરીય મોડેલ બનશે કે કડક નિયંત્રણ હેઠળ આવશે.
આગામી અઠવાડિયામાં દેશનું ધ્યાન આ તપાસ પર જ રહ્યું છે, કારણ કે તેનો પ્રભાવ પ્રાણી કલ્યાણ, પર્યાવરણ નૈતિકતા અને કોર્પોરેટ જવાબદારી પર લાંબા ગાળે જોવા મળશે.